Praca opiekunki osób starszych z racji swojej specyfiki napotyka po drodze na wiele problemów, na które – pomimo posiadanej wiedzy i doświadczenia - nie zawsze jesteśmy przygotowane. Pewne sytuacje wynikają ze stanu zdrowia podopiecznego, trudno bowiem bez fachowej wiedzy medycznej przewidzieć wszystkie możliwe następstwa dotykających go chorób. Inne spowodowane są charakterem, sposobem bycia, indywidualnymi cechami seniora. Jednymi z najtrudniejszych, a dotykających bezpośrednio osobę opiekunki, są wszelkie zachowania związane z seksualnością człowieka, w tym nieprzyzwoite żarty, poklepywania, dotyk, którego sobie nie życzymy, dwuznaczne, a czasem wyrażone wprost propozycje na tle seksualnym. Są to sytuacje niezręczne, a równocześnie trudne, zwłaszcza jeśli zależy nam na zachowaniu poprawnych relacji z podopiecznym. Spróbujmy zatem zastanowić się, jak w takiej sytuacji opiekunka powinna reagować, aby z jednej strony jasno postawić granicę, a z drugiej nie zepsuć panujących w domu stosunków.
Molestowanie seksualne – czym jest i czy nas dotyczy?
Typowe molestowanie seksualne to każde nieakceptowane zachowanie, którego celem jest poniżenie lub naruszenie godności drugiej osoby odnoszące się do jej płci lub mające charakter seksualny. Mówimy o nim wtedy, gdy osoba molestowana nie godzi się na takie zachowanie, wyraża wobec niego swój sprzeciw. Bardzo ważne jest zatem, aby ten sprzeciw wyraźnie komunikować.
Molestowanie może mieć różny charakter. O słownym mówimy wtedy, gdy pojawia się dręczenie psychiczne, dwuznaczne propozycje, pseudo-żarty, tak zwane „końskie zaloty”, naśmiewanie się, opowiadanie anegdot o życiu seksualnym. Fizyczne molestowanie to dotykanie różnych części ciała, niechciane pocałunki, przytulenia, podglądanie, wykonywanie ruchów seksualnych, gwałt (choć ten z uwagi na podeszły wiek, stan zdrowia i możliwości seniora wydaje się mało prawdopodobny). Możemy także zostać narażone na zmuszanie do oglądania pornografii albo doświadczać szantażu na zasadzie „dam ci coś, jeżeli ty...”. O molestowaniu mówimy zarówno w przypadku pojedyncze sytuacji, jak i wówczas, gdy dane działanie jest całym procesem, czyli powtarza się na przestrzeni dłuższego okresu czasu.
To że senior ma nad nami pewnego rodzaju przewagę, w końcu to dzięki niemu mamy pracę, nie daje mu prawa na stawianie nas w niezręcznej, nierzadko żenującej sytuacji, a tym bardziej do naruszania nietykalności osobistej. Nigdy nie należy bagatelizować zachowań, które sprawiają, że czujemy się niekomfortowo, a przy tym to do nas należy ocena co jesteśmy w stanie zaakceptować, a czego na pewno nie. Nie tłumaczmy też nachalności jako żart lub niewinny flirt tylko dlatego, że nie potrafimy sobie z tym skutecznie poradzić.
Jak sobie radzić, kiedy czujemy się napastowane
Warto zauważyć, że sporo młodsza, nierzadko o 30-40 lat opiekunka, to zwykle osoba fizycznie dla starszego pana atrakcyjna, w dodatku przebywająca z nim pod jednym dachem, spędzająca mnóstwo czasu, dbająca o zaspokojenie jego potrzeb. Niestety to może go zachęcać, prowokować i powodować nieprzyjemne sytuacje. Jak sobie z nimi radzić? Przede wszystkim należy podejść do sprawy spokojnie, rzeczowo i profesjonalnie, w tym rozważyć, jakie może być podłoże takich zachowań, czasem jest to bowiem wynik schorzeń neurologicznych i podopieczny nie do końca ma świadomość, że jego słowa czy zachowanie jest niewłaściwe lub obnaża się przed nami w sposób zupełnie niekontrolowany. Choroby psychiczne osób w podeszłym wieku (na przykład demencja) powodują, że nie traktują otaczającej ich rzeczywistości w sposób zgodny z przyjętymi normami i puszczają u nich tak zwane społeczne hamulce.
Bez względu na to czy uznamy zachowanie naszego podopiecznego za przejaw choroby, czy też celowe, mamy pełne prawo tego nie akceptować i okazać swoje niezadowolenie. To co na pewno powinnyśmy zrobić, to wyraźnie zaznaczyć, że takiego czy innego zachowania sobie nie życzymy. Jeśli pojawi się po raz kolejny, powtórzmy komunikat, najlepiej dodając, że to nam się nie podoba, nie zgadzamy się, bo nas upokarza, jest przykre – mówmy wprost o swoich odczuciach. Niezwykle ważne jest opanowanie i stanowczość, warto też wyraźnie się zdystansować, zwłaszcza, że bez takiej „mocnej” reakcji senior może poczuć się nie tylko bezkarny, ale nawet zachęcony. Jakich słów używać? Prostych i klarownych, na przykład „nie życzę sobie, aby mnie pan w taki sposób dotykał”, „proszę w mojej obecności zawsze mieć zapięte spodnie”. Swoją dezaprobatę można też okazać poprzez zachowanie – wyjść z pokoju, opuścić łazienkę, stanowczą, wyraźnie zniesmaczoną miną okazać swoje niezadowolenie, zupełnie osobę podopiecznego zignorować.
Jeśli to nie przyniesie pożądanego skutku, można porozmawiać z jakimś mężczyzną, na przykład synem albo zięciem seniora, a nawet lekarzem domowym i poprosić o przeprowadzenie z podopiecznym rozmowy na temat jego zachowania. Zwrócić warto się do mężczyzny, bo kobiety, na przykład córki czy synowe, mogą zareagować w sposób zbyt emocjonalny, a przy tym mało skuteczny. Jeśli pomimo podjętych działań, nieprzyjemne zachowanie będzie powtarzać się, warto przemyśleć zmianę miejsca pracy, w przeciwnym razie codzienny stres, jaki będzie towarzyszył jej wykonywaniu, nie tylko utrudni wzajemną komunikację, ale też wywoła daleko idącą niechęć, która może spowodować niemożliwość sprawowania opieki w sposób należyty.
Oczywiście odrębną kwestię stanowią te sytuacje, kiedy mamy do czynienia z osobą o ograniczonej świadomości tego, co robi. Tutaj dobrze jest szybko odwrócić uwagę seniora i skupić ją na czymś zupełnie innym, a przy tym absorbującym. Nie należy też podnosić głosu, reagować zbyt gwałtownie, a tym bardziej krzyczeć. Wiele z tych nieprzyjemnych dla opiekunki działań zostało głęboko zakorzenionych w psychice, nie są one jednak wymierzone przeciwko jej osobie.
Okazuje się, że opiekunki w różny sposób podchodzą i radzą sobie z opisywanymi sytuacjami. Są osoby, które traktują to w sposób humorystyczny, bo choćby ze względu na podeszły wiek podopiecznego nie czują się zagrożone. Inne są jednak zdegustowane i zniesmaczone, a nawet zdziwione, że panowie w tym wieku nie potrafią nad sobą zapanować. Jeszcze inne odbierają to jako coś bardzo nieprzyjemnego. Ogólnie wydaje się jednak, że seksualność seniorów najczęściej kwalifikowana jest jako pewnego rodzaju agresja - słowna lub fizyczna, ale na tyle specyficzna, że nie kojarzy się z typowym molestowaniem seksualnym.
